de andere kant van de medaille

Het kierbesluit laat niet lang meer op zich wachten en het zogenaamde Droomfonds staat te trappelen. Bij talloze informatiebijeenkomsten lijkt er nauwelijks ruimte te zijn voor kritische geluiden. Last but not least in deze onze belangenbehartiger Sportvisserij Nederland, die niets dan positiviteit aan het project toedicht. Adviesgroep Borm & Huiijgens, een groep deskundigen met een behoorlijke staat van dienst als het gaat om integraal waterbeheer, denkt hier anders over.

Het Kierbesluit in een notendop: Duitsland en Zwitserland investeren al jaren vele miljoenen in visuitzettingen van met name forel en zalm, opdat deze vissoorten weer naar behoren in aantal toenemen. Migratie van en naar zee is daarbij cruciaal en hierbij speelt Nederland een heel belangrijke rol. Die moet namelijk zijn poort naar de zee openzetten op straffe van miljoenclaims. Met deze gedachte is de politiek tot Het Kierbesluit gekomen. “Een doekje voor het bloeden”, aldus adviesgroep Borm & Huijgens.

 Wie houdt wie voor de gek?

Vooropgesteld, de redactie van Beet-Rovers blijft ook kritisch over het Kierbesluit. Niet alleen vanwege onderstaand geschetst beeld van Borm & Huijgens, ook het feit dat de beroepsvisserij, naar ons eigen weten, niet bereid is concessies te doen. Lees: Ondanks de gewenste instroom van allerlei anadrome vissoorten (zalm, spiering, fint, steur, etc) zal heel deze delta vol blijven staan met netten. Wie houdt wie voor de gek?

 Aan het woord Borm & Huijgens

Halverwege de vorige eeuw waren hier de meeste trekvissen zo goed als verdwenen door watervervuiling en stuwen en sluizen in de rivieren. Daarna verbeterde de waterkwaliteit. Hoe mooi zou het niet zijn wanneer de trekvissen weer zouden toenemen? Met de komende aanleg van een migratierivier bij de Afsluitdijk lijkt hier beweging te komen. Vismigratie is zo belangrijk dat het bij elk waterplan volwaardig dient te worden meegenomen. Ook het Haringvliet verdient een vispassage.

Artist impression vismigratierivier (bron: DeNieuweAfsluitdijk, copyright Feddes/Olthof).

Eind vorige eeuw werd er voor het Haringvliet een toekomst met gedempt getij voorgespiegeld. Een keur aan trekvissen zou terugkeren. Toon sportvissers en natuurliefhebbers een droombeeld met zalmen, enorme steuren, een overvloed aan spiering en zeebaarzen en ze zijn helemaal om. De Biesbosch werd met dit mooie vooruitzicht een Nationaal Park en natuurorganisaties gingen alvast ontpolderen. Maar het getij kwam niet. Voormalige polders, zoals Tiengemeten en tal van Deltanatuurgebieden, liggen er al jaren kwetsbaar bij voor alle verstoringen die de rivieren en het spuiregime veroorzaken.

De Kier

Nederland behoort de poort te openen voor de trekvis. Uit onze spreekwoordelijke zuinigheid ontsproot hiervoor het idee van het op een kier zetten van de sluizen van het Haringvliet op tijdstippen en onder voorwaarden waarbij dit is toegestaan.
Dreiging van Europese sancties leidde tot plannen, twijfels over de haalbaarheid tot uitstel. Zo werd de Kier werd vele malen gepland en evenveel keren afgeblazen.

Door veel promotie lukte het om te overtuigen van het twijfelachtige feit dat het kierbesluit de sportvisserij en de natuur ten goede komt.De betrokken natuurorganisaties kregen in 2015 een forse financiële impuls van het Droomfonds van de Postcodeloterij en in 2017 werd de regio Biesbosch-Haringvliet ook nog eens uitgeroepen tot het mooiste natuurgebied van Nederland. En nu is het weer eens zover: In het najaar 2018 treedt de Kier in werking.

Een onmogelijke keuze

De bestaande voorwaarden vereisen dat bij rivierafvoeren minder dan 1100 m³/sec de sluizen dicht gaan. Voor die tijd dient bij eb brak water in zee gespuid te worden om een zoet bassin over te houden voor de zoetwatervoorziening tijdens de sluiting.Nu zullen de minimumafvoeren van de rivieren deze eeuw afnemen van 1.700 naar 700 m³/sec. Dat betekent dat de Haringvlietsluizen vaker en langer dichtgaan, met sterke milieuwisselingen als gevolg.

“Dit betekent dat er vanwege de Kier geen sprake meer zal zijn van natuurontwikkeling van het aquatisch milieu in het Haringvliet.”

De vismigratiekalender van het project Haringvliet geeft aan dat voor een geslaagde vismigratie een open verbinding met zee het jaar rond gewenst is. Gezien het  nu al te verwachten grote aantal gesloten momenten en de  komende zeespiegelstijging, vormt de Kier geen duurzame oplossing. Elke sluiting geeft twee volledige milieuwisselingen, van brak en stromend naar zoet en stilstaand en vervolgens andersom. Dit betekent dat er vanwege de Kier geen sprake meer zal zijn van natuurontwikkeling van het aquatisch milieu in het Haringvliet.

Het loodje leggen

Daar komt nog bij dat bij een open Kier de stromingen door de sluisopeningen zeer sterk kunnen zijn door het verval en de overgangen van zout naar zoet te abrupt zijn. Het ontbreekt aan een broodnodige brakwaterzone, die nodig is om de trekvissen te laten wennen aan de overgang van zout naar zoet of andersom.
Een zoetwatervis als snoekbaars zal bij hoge afvoeren gewoon wegspoelen en het loodje leggen in het zoute water.Deze omstandigheden maken de Haringvlietsluizen voor doortrek van vis ongeschikt. De nadelige gevolgen van de Kier voor het milieu en voor de levenscycli van de trekvissen zijn duidelijk. Natuurlijk moet er iets voor visintrek gebeuren, maar met de Kier kiest Nederland voor het onmogelijke.

Migratierivieren bieden de oplossing

Van en naar zee trekkende vissen hebben een periode van enkele weken nodig om zich lichamelijk aan te passen aan de overgang van zout naar zoet of andersom. Hiervoor is een open verbinding met zee vereist, waarbij onder invloed van getijden en stroming zout en zoet water zich over een lang traject met elkaar kunnen mengen.
Zolang er in zee gespuid kan worden is vismigratie mogelijk met migratierivieren of een langere route naar zee. Men moet echter bereid zijn hierin te investeren.

Het integraal voorstel van Borm & Huijgens uit 2008. Rechtsboven is de locatie van de pilot vismigratierivier Afsluitdijk omcirkeld.

In 2008 deden we (Adviesgroep Brom & Huijgens) een voorstel voor een migratierivier om de Afsluitdijk en voor een estuarium in de Zuidwestelijke Delta via een verlengde route naar zee, de zogenaamde S-bocht. In navolging van ons omvangrijke voorstel bij de Afsluitdijk heeft de overheid gekozen voor een unieke pilot van 55 miljoen euro: een vismigratierivier van 4 km (ca 1 km aan de Waddenkant en 3 km aan de zijde van het IJsselmeer) voorzien van een doorsteek.
Op basis van de resultaten van deze zoetzoutpassage en de bij voorbaat teleurstellende ervaringen met de Kier kunnen er meerdere en grotere migratierivieren volgen.

Een migratierivier bij het Haringvliet. Zolang er deze eeuw nog vrij gespuid kan worden in zee, kunnen migratierivieren van tientallen kilometers op de ondiepe zeevlaktes buiten de dammen ingezet worden.

Op diverse plaatsen is op de ondiepe watervlaktes in zee een migratierivier van vele tientallen kilometers te realiseren met een doorgang in de afsluitende dammen, zonder dat we onze kustlijn aantasten en de zee de ruimte geven.

Door een vlakte tegen de kust te omarmen met een dam met opening, kan de zo ontstane lagune opslibben. Met wisselende strekdammen vanuit twee kanten is er vervolgens een lange stroomroute van te maken.

Toekomstbeeld Zuidwestelijke Delta voor middellange termijn met vier locaties voor migratierivieren en een S-bocht estuarium. Adviesgroep Borm & Huijgens

Bij alle waterplannen dienen we vismigratie optimaal in te passen. Wie weet is de vismigratierivier Afsluitdijk de opmaat naar andere natuurherstelprojecten.

Wil Borm
Adviesgroep Borm & Huijgens 2018

Lees ook:

Kierbesluit Haringvliet voors en tegens