Zo af en toe komen er boeken voorbij die ook het raakvlak met de zeevissers en de zoute onderwaterwereld hebben. Boeken waar je de tijd voor kan nemen en waar je ook nog wat van opsteekt. Zeker wanneer je in de herfst en winter misschien wat vaker binnen zit dan aan de zee. In dit artikel aandacht voor twee uitgaves; ‘De begaafde sardine’ van Bill François en de nieuwste uitgave ‘Vissen in Zeeland’ in de reeks Fauna Zeelandica van Het Zeeuws landschap.

De fraaie omslag van het boek.

 

‘Vissen in Zeeland’

 Met de serie Fauna Zeelandica wordt de biodiversiteit van Zeeland zo breed en uitgebreid mogelijk voor het voetlicht gebracht. Na onder meer delen over Zeefauna, Zoogdieren en Nachtvlinders verschijnt nu deel 9 over de Vissen in Zeeland.

 

“Vissen vormen zonder twijfel de meest geliefde diergroep van Zeeland.” Zo luidt de eerste zin op de omslag van de negende en laatste editie van de Fauna Zeelandica. De prachtige omslagfoto’s van Janny Bosman en Marion Haarsma nodigen uit tot een duik in de diepe wondere wereld van het Zeeuwse nat die bijzonder inzichtelijk wordt na het lezen van deze fraai vormgegeven vissenatlas.

Op de eerste pagina’s wordt meteen duidelijk dat er door een kundige groep instituten, schrijvers en bovenal gepassioneerde vrijwilligers is bijgedragen aan het samenstellen van dit prachtige werk. De hoeveelheid data en uren die is geïnvesteerd in het opstellen van dit boek moet fenomenaal zijn geweest.  Na een korte introductie worden de verschillende grote wateren die het Zeeuwse landschap rijk is op sierlijke wijze beschreven. De schrijvers nemen je mee op reis door de tijd en beschrijven hoe de wateren zich hebben ontwikkeld tot wat ze vandaag de dag zijn. Ondanks de grote hoeveelheid praktische informatie en feiten spreekt de blik in het verleden tot de verbeelding en doet daarmee de tekst aanvoelen als een spannend verhaal dat ook tot nadenken stemt over de toekomst van de provincie.

De Gewone zeedonderpad (Myoxocephalus scorpius), foto van Stefan Verheyen uit het boek Vissen in Zeeland. Het mannetje van deze vis bewaakt in de wintermaanden de rode eitjes.

 

Kreken en welen

Al snel wordt er meer in detail ingegaan op zaken die belangrijk zijn voor de stand van onze vissen en hoe er met de vis wordt omgegaan. Het beter begrijpen van visbeleid, het onderscheiden van verschillende soorten op grote biologische verschillen en hoe de visstand in kaart wordt gebracht en in interactie staat met onze maatschappij is belangrijk om de rest van het boek te snappen.

Uiteraard krijgen ook de karakteristieke Zeeuwse binnendijkse wateren de aandacht. Voor mij als jonge Zeeuw was het een eyeopener te lezen over het ontstaan van kreken en welen. De oorsprong van deze watertypen geeft de lijfspreuk ‘Luctor et Emergo’ een veel krachtiger betekenis en stelt die noodlottige nacht in 1953 in een heel ander perspectief.

 

Op de fundering van vloeiend beschreven kennis en feiten, volgt het leeuwendeel dat gaat over elke vissoort die de provincie Zeeland rijk is. Van de alom bekende bot en baars tot bijzondere dwaalgasten als de gestreepte bokvis en de braam – elke soort heeft een plekje in dit boek.

De vissoorten zijn chronologisch opgedeeld volgens de rangorde van soorten zoals die in de wetenschap gehanteerd wordt. De beschrijvingen starten met de ‘prikken’ en gaan via de kraakbeenvissen over op de meest diverse groep, de beenvissen. Deze brede groepen zijn wederom onderverdeeld in groepen waarin uiteindelijk een gedetailleerde beschrijving per vissoort staat ;alles in een vaste volgorde, overzichtelijk en behapbaar weergegeven. De beschrijvingen starten met het uiterlijk en de determinatie van iedere soort die wordt ondersteund door een tweetal duidelijke foto’s. Hierop volgt een stuk informatie over ‘leefwijze en voedsel’ van de soort, iets dat ons als sportvissers cruciale aanwijzingen geeft over hoe we deze vissoort extra kunnen verleiden om aan te bijten… Hoewel ‘verspreiding en trend’ bij vele soorten tot de verbeelding spreekt, wordt de tekst met een kaart van de provincie ondersteund, met daarop de vangst of vindplaats duidelijk gevisualiseerd. Ten slotte eindigt de beschrijving met een kijk op de huidige stand van de soort onder het kopje ‘visserij, bedreigingen en bescherming’. Op iedere pagina wordt de status van de soort op de Rode Lijst weergeven, naast de maximale lengte en duidelijke figuur die in één oogopslag de spreiding over zout, brak en zoet water weergeeft.

Het boek eindigt met een lange lijst literatuur die is geraadpleegd tijdens het schrijven van het werk wat eens te meer de sterke wetenschappelijke onderbouwing van de soepel leesbare teksten illustreert.

Naslagwerk

Door de vele kleurrijke (onderwater)foto’s is deze atlas een lust voor het oog. Zoals Gedeputeerde van de Provincie Zeeland Anita Pijpelink juist stelt in haar voorwoord mag dit boek niet ontbreken in de kast van de visliefhebber en sportvisser. Ik ben het helemaal eens met haar stelling dat dit boek het ‘neusje van de zalm’ voor Zeeland is; het zelfs meer dan dat; het vormt een compleet naslagwerk over de ongelooflijke vissenpracht van deze provincie. Een absolute aanrader voor iedere gepassioneerde visser uit Zeeland en ver daarbuiten. Perfect voor bij een kop koffie of chocolademelk op de bank terwijl de herfst overgaat in de winter, en natuurlijk een ideaal cadeau voor tijdens de feestdagen.

Michel van Spankeren

Vissen in Zeeland. Hard cover, full colour, 301 pagina’s. ISBN 978-90-806370-0-9
uitgave: Stichting Het Zeeuwse Landschap. Website: www.hetzeeuwselandschap.nl.

 

‘De begaafde sardine’

 Zijn boek was een succes in Frankrijk en nu is ‘Eloquence de la sardine’ van Bill François ook in het Nederlands verschenen onder de titel ‘De begaafde sardine’. Bill François (1995) is natuurkundige, wijdde zich aan onderzoek naar hydrodynamica en is verbonden aan het prestigieuze ESPCI in Parijs. ‘De begaafde sardine’ is een boek over de wereld onder de zeespiegel, dat boeit van begin tot eind. Vissen en hun bijzondere eigenschappen en aanpassingen spelen een hoofdrol. In dit boek legt de schrijver hun geheimen een voor een bloot.

 ‘De begaafde sardine’ is daarom meer dan een zoektocht onder water. De schrijver duikt letterlijk en figuurlijk onder in de mysterieuze leefwijze van schelpdieren, walvissen, koralen, dolfijnen, kreeften, marlijnen en kabeljauwen. De verbanden tussen al deze wonderlijke wezens; hun manieren van communiceren en hun soms in miljoenen jaren ontwikkelde specialismen worden door de bevlogen auteur beschreven in een verhalende stijl die de grenzen van de vaak saaie wetenschappelijke literatuur ver overstijgt. François is dan weliswaar een geleerde, maar allesbehalve een zolderkamergeleerde. Naast nieuwsgierige onderzoeker is hij sportvisser en duiker. Het gros van de vissen die in zijn boek als onderwerp van zijn onderzoeken fungeren, heeft de schrijver bestudeerd, in handen gehad of zelf aan de hengel gevangen. Hij kent de anatomie van de vis, weet zijn specifieke kenmerken, leefwijze, menu, biotoop en bijbehorende kleuren. Maar ook de mythen, sprookjes en verhalen uit oude geschriften. Het resultaat is een boek vol kennis uit onderzoek en literatuur, aangevuld met wonderlijke ontdekkingen, persoonlijke verhalen en anekdotes. ‘De begaafde sardine’  leest daardoor als een spannend verhaal, een boek dat je cadeau geeft aan vrienden, maar ’s avonds ook voorleest aan je kinderen.

 De auteur met een Franse zeebaars.

 

Spiegels

François begint het boek met zijn ontmoeting met een afgedwaalde sardine, die hij als kind in zijn netje aan het strand vangt, bestudeert en weer de vrijheid geeft. Het begin van een grote liefde voor de zee en haar bewoners, waar we eigenlijk zo weinig van weten. Het boek ontsluiert de geheimen voor de lezer. François legt beeldend uit dat geluid, trillingen, kleuren en geuren de talen vormen die onder water gesproken worden. Zo beschrijft hij hoe de schubben van sardienen eigenlijk spiegels zijn die de kleuren en het licht van de oceaan terugkaatsen en hem zo onzichtbaar mogelijk maken voor vijanden. En hoe marlijnen hun ultraviolette strepen laten oplichten om makrelen te verwarren; met precies de kleur en golflengte die makrelen het meest verblindt. Maar ook ontleedt hij de geluiden onder water; uit welke individuele bronnen dat grote orkest van geborrel, suizen, piepen, getik en geruis is opgebouwd – en wie of wat daarvoor verantwoordelijk is.

Viool spelen

Natuurlijk komen daarbij ook walvissen en dolfijnen om de hoek kijken. Walvissen die bijvoorbeeld de thermocline, die grens tussen warm en koud water, gebruiken om hun roep een paar duizend kilometers ver te laten weerkaatsen, om zo te communiceren met soortgenoten: om serenades te brengen en afspraakjes te maken. Maar ook langoesten maken geluid; ze produceren een bedenkelijk ‘lied’ door met hun voelsprieten langs hun ogen te wrijven om zo vals ‘viool te spelen’ en daarmee roofdieren te verjagen. Bill François weet het mooi te vertellen. Maar hij weet ook dat de rol van de mens niet altijd zo mooi is, waar het de omgang met al dat andere leven aangaat. Hij verklaart hoe de balans verstoord raakt wanneer we massaal kabeljauw, zeebaars en bluefin wegvangen en wat er onder water kan gebeuren als we jaren achtereen zalm in kooien kweken. De taal die hij daarbij hanteert is echter nuchter van toon en nooit belerend of extreem ‘anti’. Maar als lezer word je met de neus op de bewezen feiten gedrukt.

 

 De achterzijde van ‘De begaafde sardine’.

Parijs

De naam van de schrijver doet bij de lezers van Zeehengelsport magazine wellicht een belletje rinkelen, aangezien François (samen met vismaat  Kacim Macline) nummer 371 opsierde met het artikel ‘Zeebaarzen op zijn Frans’. Want ja, er is ook de sportvisser François. Deze vist graag en veel, ook op (Hollanse) snoek en snoekbaars. In het hoofdstuk ‘Palingen onder de straatstenen’ maakt hij een uitstapje naar het zoete water van Parijs. In deze stad arriveerde de schrijver als student en leerde er de streetvissers van ‘Paname’ kennen, die hem inwijdden in de geheimen van de Seine en haar zijkanalen vol snoekbaars, paling, meerval, kopvoorns en sinds kort zelfs weer elften. In donker sluipen de mannen met zaklantaarns door de vochtige verboden gangen om met de hengel in de hand zo dicht mogelijk bij de grootste snoekbaarzen te komen, waarvan ze de ogen zien oplichten in het schijnsel van de lantaarns. Een verhaal dat eindigt met een vlucht naar de veilige straat wanneer de avonturiers door nachtwakers worden ontdekt en bijna worden ingerekend. Een prachtig hoofdstuk dat het leven van de sportvisser en onderzoeker François tekent; met niet aflatende energie op zoek naar vis, avontuur en het ontrafelen van al dat moois onder de waterspiegel.

Berend Masselink  

Lees ook de rubriek Masterclass in de Zeehengelsport-editie 374 met een Q&A over de schrijver.

‘De begaafde sardine – en andere ongelofelijke verhalen over leven in de zee’ (220 pagina’s) van Bill François is een uitgave van Atlas Contact. ISBN 978 90 450 4165 0 www.atlascontact.nl